
Jak ma się zdrowie psychiczne osób pracujących w polskiej ochronie zdrowia? Co wpływa na kondycję psychiczną? Oto nasza nasza analiza.
1. Wprowadzenie
Badanie nt. zdrowia psychicznego polskich Medyków i Medyczek zostało przeprowadzone przez Fundację Polki w Medycynie (KRS 0001001173) w lipcu i sierpniu 2024 roku. W prace nad stworzeniem formularza ankietowego, jego rozpowszechnieniem, analizą danych i publikacją raportu zaangażowane były członkinie Fundacji w składzie: Małgorzata Osmola, Aleksandra Gładyś, Paulina Kukla, Agata Kóska, Anita Klukowska, Agata Malenda, Weronika Sakowiec i Kamila Ryszkowska. Osobą koordynującą badaniem była Jagoda Hofman-Hutna. Odpowiedzi zbierane były od 27 czerwca do 22 sierpnia 2024 roku poprzez formularz udostępniony online za pośrednictwem kanałów społecznościowych Fundacji oraz wspierających instytucji.
W sumie w badaniu udział wzięły 2202 osoby, w tym:
- 1436 osób (65.2%) pracujących jako pracownicy/-czki medyczni/-e
- 547 (24.8%) studentów i studentek kierunków medycznych
- 181 osób (8.2%) pracujących i studiujących jednocześnie
- 38 osób (1.8%) niezwiązanych ze środowiskiem medycznym, które po odpowiedzi na dwa pierwsze pytania zakończyły swój udział w badaniu.

Do dalszej analizy brane pod uwagę były więc 2164 osoby (w tym 90.3% kobiet, 9.4% mężczyzn, 0.1% osób niebinarnych oraz 0.1% osób określających swoją płeć jako “inną”).

Celem niniejszego badania było określenie ogólnego stanu zdrowia psychicznego osób wykonujących zawody medyczne na terenie Polski oraz studentów i studentek kierunków medycznych.
Analizie poddana została w szczególności korelacja pomiędzy pojawieniem się negatywnych objawów ze strony układu nerwowego określonych w części I formularza, a narażeniem na czynniki stresogenne występujące w miejscu pracy i wymienione w części III.
W części II z kolei postawione pytania miały na celu określenie, w jaki sposób i w jakim zakresie osoby wykonujące zawody medyczne korzystają z pomocy specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym.
W ostatniej części natomiast szczególną uwagę poświęcono takim danym, jak etap rozwoju kariery medycznej i staż pracy, aby sprawdzić, jak wcześnie mogą rozwijać się problemy natury psychicznej. Z tego samego powodu do badania włączono studentów kierunków medycznych.
Z punktu widzenia Fundacji, zajmującej się w głównej mierze problemami kobiet, istotnym wydało się również porównanie odpowiedzi udzielanych przez kobiety i mężczyzn, w celu określenia potencjalnych podobieństw i różnic między tymi dwiema grupami.

Na podstawie zgromadzonych danych przeprowadzona została analiza korelacji pomiędzy wysokością wyniku skali oceny zdrowia psychicznego SRQ-20, a czynnikami stresogennymi ocenianymi w części III formularza poprzez korelację rangową Spearmana [1]. Badanie było przeprowadzone w grupach podzielonych względem zmiennych doboru próby. Wyniki części II formularza zostały wykorzystane do opisowej syntezy danych.
Formularze zostały w pełni zanonimizowane, nie zawierały pytań dotyczących danych teleadresowych ani umożliwiających identyfikację respondenta. Odpowiedzi respondentów były przechowywane w serwisie Survio (Survio s.r.o. Brno, Czechy) [2], posiadającym certyfikację ISO 27001:2013 oraz OV SSL, będącym zgodnym z ochroną danych osobowych zgodnie z GDPR oraz zasadami prawodawstwa europejskiego.
Raport nt. zdrowia psychicznego polskich Medyków i Medyczek, czyli opracowanie uzyskanych wyników, został przygotowany przez zespół Fundacji w trzech częściach:
- Część I zawiera ogólne omówienie badania i jego najważniejszych wyników.
- Część II skupia się na przedstawieniu perspektywy studentów i studentek.
- Część III opisuje różnice pomiędzy poszczególnymi grupami zawodowymi.
Każda z tych części została opatrzona komentarzami ekspertów i ekspertek, wśród których znaleźli się: Anna Woda (pielęgniarka, specjalistka w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego), Julia Pankiewicz (rezydentka psychiatrii, interwentka kryzysowa), Paweł Bollin (student kierunku lekarskiego, wiceprzewodniczący Komisji Wyższego Szkolnictwa Medycznego Parlamentu Studentów RP) oraz Małgorzata Kaczmarek (psycholożka i psychoterapeutka).
2. Uczestnicy badania
2.1 Struktura płciowa
W badaniu udział wzięły 2202 osoby, przy czym do ostatecznej analizy zakwalifikowano 2164 osoby. Wśród uczestników dominowały kobiety (1955 osób, czyli 90.3%). Może to wynikać z profilu działalności Fundacji. Mając to na uwadze i aby uniknąć tej dysproporcji, o rozpowszechnienie formularza poproszono również instytucje i związki zawodowe nieukierunkowane płciowo.
Mimo to mężczyźni wzięli udział znacznie mniej licznie (204 osoby, 9.4%). Poza wspomnianym ograniczeniem, powodem takiego stanu rzeczy może być też ogólnospołeczna stygmatyzacja i stereotypizacja mężczyzn w kontekście zdrowia psychicznego. Powszechnie wciąż funkcjonuje wizerunek mężczyzny, który powinien być silny, niewzruszony i nieokazujący żadnych emocji. Stąd też “przyznanie się” do gorszego samopoczucia i poproszenie o pomoc przychodzi mężczyznom ze znacznie większym trudem [3].
2.2 Struktura zawodowa
Wśród wszystkich osób badanych (n = 2164) zdecydowanie dominowali lekarze i lekarki (852 osoby, 39.4%). Celem autorek badania było jednak określenie stanu zdrowia psychicznego możliwie różnorodnej grupy pracowników i pracowniczek medycznych, dlatego informacje o formularzu kierowano także do związków zawodowych i instytucji zrzeszających inne zawody medyczne.
W ten sposób w badaniu udział wzięło:
- 486 (22.5%) pielęgniarzy i pielęgniarek,
- 112 (5.2%) położników i położnych,
- 65 (3.0%) elektroradiologów i elektroradiolożek,
- 42 (1.9%) ratowników i ratowniczek medycznych,
- 34 (1.6%) fizjoterapeutów i fizjoterapeutek,
- 33 (1.5%) farmaceutów i farmaceutek.
Warto przy tym podkreślić, że istniała możliwość zaznaczenia więcej niż jednej odpowiedzi w zakresie wykonywanego zawodu, ponieważ jest to częste zjawisko w środowisku medycznym. Najczęstsze połączenie stanowił “pielęgniarz” i “ratownik medyczny”.

Ponadto formularz wypełniło < 10 osób wykonujących zawód dietetyka i diagnosty medycznego. Udział w badaniu wzięły również osoby wykonujące inne zawody znajdujące się w Ustawie o niektórych zawodach medycznych z dnia 17 sierpnia 2023 roku [4].
Takich osób było 28 (1.3%), a wśród nich znaleźli się m.in.:
- opiekun medyczny,
- technik masażysta,
- higienista stomatologiczny,
- optometrysta.
Spośród badanych, 1436 (65.2%) określiło się jako osoby czynne zawodowo, 547 (24.8%) jako studenci lub studentki, a 181 (8.2%) jako osoby studiujące i pracujące jednocześnie.
2.3. Etap rozwoju zawodowego i staż pracy
Respondentów zapytano o etap ich rozwoju zawodowego i staż pracy zakładając, że może mieć to istotny wpływ na stan ich zdrowia psychicznego. W analizie pod uwagę wzięto tylko osoby aktywne zawodowo, stąd też n = 1617.
Uzyskano następujące odpowiedzi:
- staż podyplomowy (112 osób, 6.9%),
- praca w zawodzie bez specjalizacji (418 osób, 25.9%),
- w trakcie specjalizacji (530 osób, 32.8%),
- ukończona specjalizacja (594 osoby 36.7%).

Przy tym ponownie należy zauważyć, że osoby wykonujące więcej niż jeden zawód medyczny miały możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi.
W kontekście stażu pracy wyniki kształtowały się następująco (n = 1617):
- poniżej 1 roku (191 osób, 11.8%),
- 1-5 lat (642 osoby, 39.7%),
- 6-10 lat (369 osób, 22.8%),
- 11-20 lat (254 osoby, 15.7%),
- powyżej 20 lat (161 osób, 10.0%).

2.4. Praca zmianowa i tygodniowy czas pracy
Respondentów zapytano również o tryb wykonywanej pracy, uzyskując następujące wyniki:
- 959 osób (59.3%) pracujących zmianowo,
- 658 osób (40.7%) bez pracy zmianowej,

- 285 osób (17.6%) pracujących poniżej 37h 55min tygodniowo,
- 756 osób (46.8%) pracujących pomiędzy 37h 55min a 48h tygodniowo,
- 576 osób (35.6%) pracujących powyżej 48h tygodniowo.

3. Omówienie najważniejszych wyników raportu
3.1 Jak wygląda stan zdrowia psychicznego w kwestionariuszu SRQ-20?
Formularz niniejszego badania został podzielony na cztery części. Celem części I była ogólna ocena stanu zdrowia psychicznego osoby ankietowanej. Ocena ta przeprowadzona została przy pomocy polskiej wersji językowej kwestionariusza SRQ-20 (ang. Self Reporting Questionnaire) pozwalającego na holistyczną ocenę stanu psychicznego, bez szczególnego nacisku na konkretne zaburzenia psychiczne [5].
Kwestionariusz składa się z 20 pytań, na które odpowiada się twierdząco lub przecząco. Każda odpowiedź twierdząca to 1 punkt. Uzyskanie 8 lub większej ilości punktów może świadczyć o zachwianiu równowagi psychicznej i konieczności skorzystania z pomocy specjalisty, o czym uczestnicy badania zostali w jego trakcie poinformowani.
Taki wynik uzyskało: 1356 kobiet, co stanowi prawie 70% tej grupy (n=1955) oraz 128 mężczyzn, czyli 62.7% (n=204). W ogólnej populacji badania były to sumarycznie 1487 osoby, tj. 68.7% (n=2164)
Za szczególnie niepokojące należy uznać liczne odpowiedzi twierdzące na następujące pytania:
Czy w ciągu ostatnich 30 dni…
- Czuł/-a się Pan/-i smutny/-a, nieszczęśliwy/-a? (1608 osób, czyli 74.3% respondentów)
- Pogorszyła się jakość Pana/-i snu? (1275 osób, 58.9%)
- W Pana/-i głowie pojawiły się myśli o zakończeniu swojego życia? (331 osoby, 15.3%)
- Miał/-a Pan/-i poczucie, że jest bezwartościowy/-a? (1011 osób, 46.7%)

Przeprowadzono także – osobno dla osób czynnych zawodowo i studiujących – testy istotności różnic w zakresie uzyskanego wyniku SRQ-20 względem poniższych zmiennych:
- etapem rozwoju zawodowego,
- średnim czasem pracy,
- stażem pracy,
- koniecznością pracy zmianowej,
- grupą zawodową,
- miejscem zamieszkania,
- kierunkiem studiów (w przypadku studentów).
W przypadku osób wykonujących zawody medyczne najbardziej interesujące wyniki obejmują następujące obserwacje:
- Stan zdrowia psychicznego jest istotnie statystycznie zależny od etapu rozwoju zawodowego (p = 0.020).
Najwyższy średni wynik w SRQ-20 (odpowiednio 10.37 oraz 10.16) zaobserwowano w grupie osób pracujących w zawodzie bez specjalizacji lub będących w jej trakcie. Na potrzeby poniższej analizy w przypadku osób, które zaznaczyły więcej niż jedną odpowiedź, przyjęto najwyższy podany przez nie etap rozwoju zawodowego.

Małgorzata Kaczmarek (psycholożka, psychoterapeutka): Mowa więc o osobach, które są na początku swojej drogi zawodowej. Możliwe, że uzyskiwane przez nich wyniki świadczą o ich zbyt niskich umiejętnościach w zakresie radzenia sobie ze stresem oraz zarządzaniem emocjami, w stosunku do wymagań z jakimi mierzą się wchodząc w tę rolę zawodową.
- Stan zdrowia psychicznego jest istotnie statystycznie zależny od czasu pracy (p < .001). Zauważalna jest znaczna progresja wyników SRQ-20, a więc pogorszenie dobrostanu psychicznego, wśród osób pracujących powyżej 48 godzin tygodniowo.

- Stan zdrowia psychicznego jest istotnie statystycznie zależny od stażu pracy (p < .001).
Pierwsze 5 lat aktywności zawodowej wydaje się być czasem największego obciążenia emocjonalnego, co pokrywa się również z wynikami uzyskanymi w zakresie etapu rozwoju zawodowego.

Julia Pankiewicz (rezydentka psychiatrii, interwentka kryzysowa): jak wynika z badania, już studenci i studentki doświadczają stresorów, które mogą wpływać na kondycję psychiczną w sposób negatywny. Oznacza to, że część respondentów i respondentek karierę w zawodzie rozpoczyna w stanie psychicznego wyczerpania. Osoby na początku drogi zawodowej muszą zmierzyć się z ciężarem odpowiedzialności za zdrowie i życie człowieka, z presją czasu, uczuciem bezradności, nowymi obowiązkami oraz często wysokimi wymaganiami ze strony przełożonych, a także kolegów i koleżanek. Jednocześnie wymaga się od nich, i one same od siebie wymagają, systematycznego zdobywania wiedzy, dokładności, sprawnego podejmowania decyzji, najchętniej w sposób bezbłędny. Zatem przy tak ogromnej liczbie zmiennych w tak krótkim czasie, próba adaptacji i sprostania oczekiwaniom swoim i otoczenia z perfekcjonistycznym rysem osoby medycznej w tle, może doprowadzać do pogorszenia stanu psychicznego – wystąpienia np. zaburzeń lękowych czy depresyjnych lub pogłębienia już istniejących objawów.
Małgorzata Kaczmarek: Młodzi lekarze rozpoczynają wykonywanie tego zawodu niewyposażeni w wystarczające umiejętności zarządzania emocjami. Początek kariery zawodowej jest więc kluczowym momentem, by już na tym etapie uczyli się „narzędzi” radzenia sobie ze stresem oraz uzyskiwali właściwe wsparcie psychologiczne.
- Stan zdrowia psychicznego jest istotnie statystycznie gorszy wśród osób wykonujących pracę zmianową (p < .001).

Małgorzata Kaczmarek: Praca zmianowa i nadmierne godziny pracy istotnie korelują z obniżonym dobrostanem psychicznym, co może bezpośrednio wskazywać na brak lub niewystarczającą równowagę pomiędzy życiem zawodowym a osobistym osób badanych oraz niedostateczne dbanie o regenerację, czy dobrą jakość snu. To z kolei może wynikać właśnie z nieregularnych godzin pracy i działać na zasadzie podtrzymywanego błędnego koła.
W przypadku grupy badanych studentów nie uzyskano istotnych statystycznie wyników pomiędzy wartością SRQ-20 a kierunkiem studiów. Może to wynikać z niedoreprezentowania studentów innych kierunków niż kierunek lekarski. W tej grupie znalazło się aż 456 osób, uzyskujących w kwestionariuszu SRQ-20 średni wynik 11.23 punkta.
W analizie poszczególnych stresorów (występujących w środowisku pracy i na studiach) i ich korelacji z wynikiem SRQ-20 dokonano podziału względem płci. Dokładne wyniki przedstawione zostaną w III części raportu.
3.2 Czy Medycy i Medyczki korzystają ze wsparcia specjalistów?
Mimo zmian w mentalności społecznej, które dokonały się w ostatnich latach, korzystanie z pomocy psychologicznej i psychiatrycznej nadal pozostaje w pewnym stopniu stygmatyzowane. Przekłada się to na niższą skuteczność opieki zdrowotnej w zakresie pacjentów cierpiących na zaburzenia psychiczne. Stąd też II część formularza poświęcona została ocenie korzystania z pomocy psychologicznej i psychiatrycznej w populacji badania, a także powodów niekorzystania z niej. Oprócz zestawu wcześniej przygotowanych odpowiedzi możliwe było również udzielenie odpowiedzi otwartych.
Ogólne wyniki wskazują, że z pomocy specjalistów korzysta nieco ponad połowa respondentów (1218 osób, 56.3%). Wśród najczęstszych motywacji wymienić należy:
- doświadczenie kryzysu psychicznego (803 osoby, czyli 65.9%) oraz
- negatywny wpływ objawów na życie prywatne (673 osoby, 55.3%)
Najczęściej korzystano łącznie z pomocy psychiatry i psychoterapeuty. Po wsparcie lekarza sięgano zwykle z powodu chęci wdrożenia farmakoterapii i była to główna formy pomocy uzyskiwana w przypadku takiej porady.
Wśród badanych, którzy nie zdecydowali się na skorzystanie z pomocy specjalisty (946 osób, 44.1%), najczęściej powtarzające się powody to:
- Uznałem/-am, że poradzę sobie sam/-a (540 osób, 57.1%)
- Nie potrzebowałem/-am takiej pomocy (354 osoby, 37.4%)
- Nie miałem/-am czasu (249 osób, 26.3%)
- Nie było mnie stać (175 osób, 18.5%)
Julia Pankiewicz: Jako osoby szkolone do pomagania innym zapominamy, że w sytuacji kryzysu sami możemy i powinniśmy prosić o pomoc. Jak zostało wspomniane na początku tej sekcji, korzystanie z pomocy specjalistów od zdrowia psychicznego nadal jest stygmatyzowane. Ponadto bywa błędnie identyfikowane ze słabością, co hipotetycznie może stanowić przyczynę wyboru dwóch najczęstszych odpowiedzi.
Zachęcam do wykonania eksperymentu myślowego: czy lekarz ze złamaną kończyną, z dostępem do pomocy, powiedziałby, że jej nie potrzebuje albo nastawi kończynę sam? Jako pracownicy i pracowniczki ochrony zdrowia jesteśmy obarczeni wysokim ryzykiem wypalenia zawodowego i wyższym niż w populacji ogólnej ryzykiem zachowań samobójczych. Medyku, Medyczko – Twój stan psychiczny powinien ocenić ktoś obiektywny, czyli nie Ty sam/-a. W złym stanie psychicznym nie jesteś w stanie efektywnie pomagać pacjentowi. „Dobry ratownik to żywy i zdrowy ratownik”.
Małgorzata Kaczmarek: Tylko 56.3% uczestników tego badania korzystało z pomocy specjalisty, co wskazuje na potrzebę szerszego informowania o dostępnych formach wsparcia oraz pracy nad zmniejszeniem lęku przed stygmatyzacją przy jednoczesnym propagowaniu i normalizowaniu tej formy wsparcia. Pomocne może być ułatwienie dostępu do krótkoterminowych interwencji kryzysowych lub grup wsparcia dedykowanych tej grupie zawodowej.
Anna Woda (pielęgniarka, specjalistka w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego): Wyniki nasuwają pytanie o istotność wsparcia również w postaci mentoringu, ustrukturyzowanego procesu adaptacji zawodowej, wyłonienia w zespole liderów, którzy mogliby poprzez wystandaryzowane narzędzia wspierać innych pracowników. Nie bez znaczenia pozostaje rola wsparcia współpracowników również w zakresie łamania stereotypów i panujących trendów. Zmiany pokoleniowe wskazują na różnice w potrzebach dotyczących jakości pracy. Wsparcie bezpośrednio w zespole, którego członkowie mogą zaobserwować objawy złej kondycji psychicznej, a także udzielić wsparcia poprzez np. własne świadectwo z korzystania z dostępnych form wsparcia zdrowia psychicznego mogą okazać się istotne w odniesieniu do skali problemu, jaki prezentują wyniki badania.
3.3 Jakie stresory mogą wpływać na dobrostan psychiczny?
W badaniu podjęto się także analizy występowania czynników stresogennych bezpośrednio związanych z wykonywaną przez osobę ankietowaną pracą lub studiami. Uczestnikom postawione zostały pytania z następujących kategorii:
- relacje z przełożonymi,
- relacje z zespołem,
- charakter pracy,
- agresja w pracy,
- seksizm w pracy i na studiach,
- studia medyczne.
Studenci i studentki odpowiadali na pytania tylko w dwóch ostatnich kategoriach. Wśród czynników stresogennych, których ankietowani doświadczyli najczęściej, wymienić należy:
- Doświadczenie seksizmu, w formie słów i komentarzy odnoszących się bezpośrednio do płci. Twierdząco (“tak” i “raczej tak”) odpowiedziało 1066 osób (49.3% dla n = 2164).
- Komentowanie wyglądu zewnętrznego lub sposobu ubierania się. 830 odpowiedzi twierdzących (38.4% dla n = 2164).
- Używanie słów infantylizujących, np. „dziewczynka”, „chłopiec”. Podobnie jak wyżej, dokładnie 834 odpowiedzi twierdzące (38.5% dla n = 2164).
- Niepokój w związku ze swoją sytuacją finansową. Odpowiedzi twierdzącej udzieliły 873 osoby (40.3% dla n = 2164).
- Niewłaściwe traktowanie ze strony prowadzących. Twierdząco odpowiedziało 1080 osób (49.9% dla n = 2164).
- Niepewność dotycząca przyszłości zawodowej. Odpowiedzi twierdzącej udzieliły 942 osoby (43.5% dla n = 2164).
- Brak równowagi między nauką a czasem wolnym. Tę kwestię jako istotny problem wskazało 1235 osób (57.1% dla n = 2164).

Małgorzata Kaczmarek: Doświadczenie przemocy słownej, seksizmu, infantylizacji oraz brak równowagi między pracą a czasem wolnym to główne czynniki stresogenne wpływające na zdrowie psychiczne uczestników badania. Z tego wynika, że pomocne dla Medyków mogłoby być pracowanie nad umiejętnościami radzenia sobie z trudnymi relacjami interpersonalnymi, kompetencjami w zakresie stawiania granic i asertywności. Zasadne wydaje się również rozwijanie przyjaznego, wspierającego środowiska zawodowego oraz tworzenie bezpiecznych miejsc pracy. Wskazane byłoby również zaopiekowanie podstawowych potrzeb związanych z bezpieczeństwem, w tym przypadku głównie bezpieczeństwem finansowym oraz przyszłością zawodową.
Anna Woda: Wobec wyników istotne wydają się być szkolenia wewnątrzzakładowe dotyczące umiejętności społecznych. Uświadamianie pracowników dotyczące komunikacji, również niewerbalnej, dla zdrowych relacji interpersonalnych, mogą poprawić jakość pracy i nauki.
W kolejnych częściach raportu zawarta została analiza wyników uzyskanych w grupie studentów oraz porównanie różnic w zakresie płci osób badanych oraz poszczególnych grup zawodowych.
Opracowanie części I
Treść:
- lek. Jagoda Hofman-Hutna
- lek. Michał Hutny
Wykresy i oprawa graficzna:
- lek. Weronika Sakowiec
Referencje
- Stratton KJ, Aggen SH, Richardson LK, et al. Using the SRQ–20 factor structure to examine changes in mental distress following typhoon exposure. Psychological Assessment. 2014;26(2):528–538. https://doi.org/10.1037/a0035871
- https://www.survio.com/pl/ (dostęp z dn. 14.01.2025)
- McKenzie SK, Oliffe JL, Black A, et al.. Men’s Experiences of Mental Illness Stigma Across the Lifespan: A Scoping Review. American Journal of Men’s Health. 2022;16(1). doi:10.1177/15579883221074789
- Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o niektórych zawodach medycznych (Dz.U. 2023 poz. 1972). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001972 (dostęp z dn. 14.01.2025)
- Beusenberg, M, Orley, John H, World Health Organization. Division of Mental Health. A User’s guide to the self reporting questionnaire (SRQ / compiled by M. Beusenberg and J. Orley. World Health Organization. 2022. https://iris.who.int/handle/10665/61113
Spodobał Ci się ten post?
Gdyby nie Wasze wsparcie, nie mogłybyśmy realizować projektów takich jak ten. Jeśli doceniacie naszą pracę, gorąco zachęcamy do wsparcia dzieła naszej Fundacji! Dziękujemy, że jesteście z nami!