Czy kobiety w trakcie pandemii publikują mniej?

Lekarki, pielęgniarki, fizjoterapeutki czy badaczki jeszcze przed pandemią często łączyły karierę kliniczną z pracą naukową, dydaktyczną oraz życiem rodzinnym. Jak ograniczenia związane z epidemią COVID-19 zmieniły codzienność kobiet pracujących w medycynie? W jaki sposób pandemia wpłynęła na ich karierę naukową? Czy istnieją różnice w tym zakresie pomiędzy kobietami a mężczyznami?

Nagła izolacja społeczna i konieczność samodzielnego łączenia pracy z życiem domowym pokazały, że podział obowiązków w wielu domach nie jest na co dzień równy. Chociaż część małżonków/partnerów pomaga sobie nawzajem, wiele czynności domowych pozostaje wyłącznie na głowie kobiet. Nie bez przyczyny wiele lekarek rezygnuje z kariery lub odkłada ją na później po urodzeniu dzieci. To nawet nie jest wina ich partnerów, ale tego, że w pewnym momencie brakuje zasobów do zajmowania się wszystkim, a trudno jest odsunąć na dalszy plan opiekę nad małymi dziećmi. Dużo trudniej niż karierę.  

mówi dr n. med. Agata Malenda, specjalistka chorób wewnętrznych w trakcie specjalizacji z hematologii. Podobnymi spostrzeżeniami dzielą się naukowczynie na całym świecie. 

Co na ten temat mówią dane naukowe? Megan Frederickson, ekolożka z Uniwersytetu w Toronto, przeanalizowała w tym celu dane z serwisów gromadzących informacje na temat preprintów (*preprint to wstępna wersja publikacji naukowej, która nie została jeszcze poddana recenzji- przyp red. AB). Autorka poddała analizie ponad 35 tysięcy prac, które ukazały się w największych bazach gromadzących preprinty między marcem 2019 a kwietniem 2020. Z uzyskanych przez nią danych wynika, że pomiędzy 2019 a 2020 rokiem spadł stosunek kobiet do mężczyzn wśród osób publikujących artykuły naukowe. Podobne badanie przeprowadziła Cassidy Sugimoto, naukowczyni z Uniwersytetu Indiana Bloomington.  Na podstawie analizy tego samego typu baz danych wykazała znaczący spadek w liczbie prac zgłaszanych do publikacji przez kobiety między marcem i kwietniem 2019 r. a tymi samymi miesiącami w 2020 r.

Zdominowane przez mężczyzn środowisko badaczy, brak kobiet-mentorek, mogących posłużyć za wzorzec swoim następczyniom, nierówny podział obowiązków, stereotypy płciowe to czynniki, które przyczyniają się do mniejszego udziału kobiet w nauce.

Inną perspektywę w swojej analizie przyjęła Noriko Amano-Patiño, ekonomistka z Uniwersytetu w Cambridge, która przeanalizowała odsetek kobiet, będących autorkami prac badających wpływ COVID-19 na ekonomię. Podczas gdy przed pandemią kobiety stanowiły 20-30% spośród osób publikujących artykuły w czasopismach naukowych, w przypadku tekstów poświęconych ekonomicznym aspektom COVID-19  jest to jedynie około 12%.  Z kolei analiza zespołu Jensa Petera-Andersena poświęcona artykułom naukowym o tematyce medycznej związanej z COVID-19 wykazała 19% spadek w proporcji kobiet-autorek w porównaniu do badań opublikowanych w tych samych czasopismach w 2019 roku.  Podobny trend odnotowało czasopismo JAMA Surgery. W przeprowadzonej analizie płci osób będących pierwszymi autorami prac zgłaszanych do publikacji między kwietniem a majem 2020, stwierdzono 4% spadek kobiet-autorek i 3% wzrost autorów będących mężczyznami,  w porównaniu do danych sprzed roku. W przypadku badaczy wymienianych na ostatnim miejscu na liście autorów (pozycja ta często przypada starszym, doświadczonym badaczom, kierownikom zespołów badawczych) zaobserwowano sześcioprocentowy spadek udziału kobiet i pięcioprocentowy wzrost wśród mężczyzn. Renomowane czasopismo medyczne Lancet, w analizie prac poświęconych tematyce COVID-19 opublikowanych na swoich własnych łamach wykazało utrzymujący się stale niski odsetek kobiet-autorek. 

Pesymistyczny obraz wyłaniający się z omawianych badań nie powinien być zaskakujący. Jeszcze przed pandemią obowiązki związane z domem i wychowaniem dzieci spoczywały w większości na kobietach – również w domostwach, w których obie osoby pracują naukowo. Zdominowane przez mężczyzn środowisko badaczy, brak kobiet-mentorek, mogących posłużyć za wzorzec swoim następczyniom, nierówny podział obowiązków, stereotypy płciowe – to tylko niektóre z czynników, które przyczyniają się do mniejszego udziału kobiet w nauce. Następstwa pandemii COVID-19 unaoczniły nierówności w wielu dziedzinach życia, w tym w nauce.

W jaki sposób odwrócić, a przynajmniej zatrzymać, tę tendencję? Poniżej wymieniamy kroki proponowane przez redaktorów czasopisma Lancet, które powinny zostać podjęte przez społeczność naukową, instytucje badawcze i pracodawców, aby wspierać kobiety pracujące w nauce w trakcie pandemii COVID-19.

1. Zauważ, że to kobiety najczęściej wykonują większość prac związanych z domem i wychowaniem dzieci. Zapewnij im możliwość wzięcia urlopu na opiekę nad bliskimi, akceptując, że może to być czas zmniejszonej produktywności naukowej. Nie uzależniaj od tego możliwości ich awansu w przyszłości.  
   
2. Zauważ w jaki sposób uprzedzenia związane z płcią mogą wpływać na wybór i ocenę ekspertów i ekspertek naukowych podczas pandemii. Według danych naukowych kobiety stanowią jedynie 24% ekspertów naukowych w mediach. Nagłośnij wypowiedzi specjalistek w dziedzinie chorób zakaźnych, zdrowia publicznego i bezpieczeństwa zdrowotnego. 
   
3. Analizuj i publikuj dane związane z reprezentacją kobiet na wysokich stanowiskach naukowych i ich udziałem w pracach badawczych. Wyznacz jasne cele związane z aktywnością naukową w dobie pandemii COVID-19. Postaraj się o sprawiedliwy podział autorstwa publikowanych prac i doniesień. 
   
4. Identyfikuj i adresuj uprzedzenia oraz stereotypy panujące w instytucjach naukowych (np. podczas procesu rekrutacji) oraz w procesie oceny publikacji przyjmowanych do czasopism naukowych. Rozważ przeprowadzenie szkoleń w zakresie podwójnie zaślepionego procesu recenzji publikacji w czasopismach naukowych (double-blinded peer review).  

Bibliografia

1. Frederickson M. https://github.com/drfreder/pandemic-pub-bias/blob/master/README.md
2. Viglione G. Are women publishing less during the pandemic? Here’s what the data say. Nature. 2020 May;581(7809):365-366. doi: 10.1038/d41586-020-01294-9.
3. P. Vincent-Lamarre, C. R. Sugimoto and V. Larivière Nature Index, https://go.nature.com/2XhxqxR
4. Amano-Patino, N., E. Faraglia, C. Giannitsarou and Z. Hasna (2020) The Unequal Effects of COVID-19 on Economists Research Productivity, Cambridge-INET working paper.
5. Andersen JP, Nielsen MW, Simone NL, Lewiss RE, Jagsi R. COVID-19 medical papers have fewer women first authors than expected. Elife. 2020;9:e58807. Published 2020 Jun 15. doi:10.7554/eLife.58807
6. Kibbe MR. Consequences of the COVID-19 Pandemic on Manuscript Submissions by Women. JAMA Surg.2020;155(9):803–804. doi:10.1001/jamasurg.2020.3917
7. Schiebinger LL., Davies Henderson A., Gilmartin SK, Dual-Career Academic Couples What Universities Need to Know, Michelle R. Clayman Institute for Gender Research, Stanford University
8. Gabster BP, van Daalen K, Dhatt R, Barry M. Challenges for the female academic during the COVID-19 pandemic. Lancet. 2020;395(10242):1968-1970. doi:10.1016/S0140-6736(20)31412-4
Wykorzystana ilustracja: Designed by pch.vector / Freepik

Autorka: lek. Anna Brodziak