Autorki: adw. dr n. pr. Edyta Wasilewska, lek. Anita Klukowska
Nadeszły długo oczekiwane zmiany w Kodeksie Pracy (Dz.U. 2023 poz. 641), które dotyczą wielu z nas, medyczek. Zmieniło się prawo dotyczące wnioskowania, urlopów, ochrony przed zwolnieniem oraz organizacji pracy. Jest to wynikiem dostosowania naszego prawa do dwóch unijnych dyrektyw – w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej oraz tzw. „work-life balance”.
Postanowiłyśmy sprawdzić, jak to wygląda w rzeczywistości. Czy oznacza to, że teraz będzie nam się pracowało lepiej?
We współpracy z naszą prawniczką – adw. dr n. pr. Edytą Wasilewską postanowiłyśmy przedstawić Wam najważniejsze zmiany, o których zarówno każda medyczka jak i medyk koniecznie powinni wiedzieć.
adw. dr n. pr. Edyta Wasilewska
Zmiana sposobu wnioskowania
Przed nowelizacją Kodeksu Pracy wnioski związane z urlopem rodzicielskim i wychowawczym mogły być składane wyłącznie w formie pisemnej. Należały do tej grupy wnioski dotyczące rezygnacji z korzystania z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę, udzielania części urlopu macierzyńskiego pracownikowi – ojcu albo innemu członkowi najbliższej rodziny, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub jego części, łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą; urlopu ojcowskiego, urlopu wychowawczego, wycofania wniosku o ten urlop, oraz obniżenia wymiaru czasu pracy pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego.
Po nowelizacji, sposób wnioskowania został ułatwiony i teraz można je dodatkowo składać w wersji elektronicznej.
Urlop ojcowski
Według wcześniej obowiązującego Kodeksu Pracy, pracownik, czyli ojciec wychowujący dziecko, miał prawo do dwutygodniowego urlopu ojcowskiego, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia albo upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Teraz ojciec wychowujący dziecko nadal ma prawo do dwutygodniowego urlopu ojcowskiego, ale tylko do 12. miesiąca życia dziecka lub do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Urlop rodzicielski
Art. 179(1) k.p. stanowiącego podstawę składania tzw. długiego wniosku o urlop rodzicielski w ciągu 21 dni po porodzie został uchylony.
Urlop rodzicielski można wykorzystywać niezależnie od tego, czy wykorzystano już urlop macierzyński. Dodatkowo, urlop rodzicielski ojca dziecka nie jest, jak wcześniej, uzależniony od tego, czy w chwili porodu matka dziecka pozostawała w zatrudnieniu lub ubezpieczeniu chorobowym. Wydłużono także urlop rodzicielski o dodatkowe 9 tygodni, jednak przysługuje on tylko jednemu z rodziców, co ma na celu zwiększenie udziału drugiego rodzica w wychowywaniu dziecka. Nastąpiła również zmiana w maksymalnym wymiarze urlopu w związku z łączeniem go z pracą. Pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. Ustalono również wyższy wymiar urlopu rodzicielskiego dla rodziców dziecka posiadającego zaświadczenie o zdiagnozowanym ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej jego życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”). Wprowadzono też znaczne zmiany w zakresie wnioskowania o urlop i jego części.
Ochrona przed zwolnieniem
W okresie ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, a także od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu ojcowskiego albo jego części, urlopu rodzicielskiego albo jego części – do dnia zakończenia tego urlopu pracodawca nie może:
- prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem;
- wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z tą pracownicą lub tym pracownikiem, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z ich winy i reprezentująca pracownicę lub pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy;
W przypadku złożenia przez pracownika wniosku w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu (art. 180 par. 9 k.p., art. 182(1d) par. 1 k..p. lub w art. 182(3) par. 2 k.p.) zakazy te zaczynają obowiązywać na:
- 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego oraz części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego;
- 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego albo jego części;
- 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu ojcowskiego albo jego części;
Ochroną powyższą objęto zatrudnienie na okres próbny niezależnie od okresu, na który zawarta jest umowa.
Elastyczna organizacja pracy
Po raz pierwszy w Kodeksie Pracy wprowadzono artykuł dotyczący elastycznej organizacji pracy, której celem jest umożliwienie pracownikowi pogodzenie życia osobistego z zawodowym.
Elastyczna organizacja pracy obejmuje: pracę zdalną, przerywany system czasu pracy, system pracy weekendowej, system skróconego tygodnia pracy, ruchome (zmienne) rozkłady czasu pracy z art. 140(1) k.p., indywidualne rozkłady czasu pracy oraz obniżenie wymiaru czasu pracy.
Do złożenia wniosku o elastyczną organizację pracy uprawniony jest pracownik wychowujący dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia;
- Wniosek składany jest w postaci papierowej lub elektronicznej, w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy.
- Pracodawca rozpatruje wniosek, biorąc pod uwagę: potrzeby pracownika, termin oraz przyczynę konieczności korzystania z elastycznej organizacji pracy, potrzeby i możliwości pracodawcy, w tym konieczność zapewnienia normalnego toku pracy, organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika.
- Pracodawca jest obowiązany poinformować pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej o uwzględnieniu wniosku albo o przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku, albo o innym możliwym terminie zastosowania elastycznej organizacji pracy niż wskazany we wniosku, w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku.
Nowy urlop opiekuńczy
Przed nowelizacją Kodeksu Pracy pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko do 14 lat przysługiwał urlop opiekuńczy w wymiarze 16 godzin lub 2 dni.
Zmiany w Kodeksie Pracy uwzględniają, oprócz powyższych dwóch dni, dodatkowe pięć dni urlopu opiekuńczego w ciągu roku kalendarzowego w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.
- Urlop ten jest niepłatny.
- Udzielany na wniosek pracownika i składany w postaci papierowej lub elektronicznej z co najmniej jednodniowym wyprzedzeniem.
- Okres urlopu opiekuńczego wlicza się do okresu, od którego uzależnione są uprawnienia pracownicze.
Czas pracy
Pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanym czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy. Jest to zupełnie nowa regulacja.
A co adw. dr n. pr. Edyta Wasilewska myśli o tych zmianach?
Potrzeba legislacyjnych zmian wynikała między innymi z obserwowanej w krajach Unii niedostatecznej reprezentacji kobiet na rynku pracy wynikającej z trudności w godzeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych. Po zmianach przykładowo:
- Mamy wymóg szybszego skorzystania przez ojców z 2 tygodni urlopu, co ma pomóc przesunąć okres pobytu ojca w domu w stronę momentu powrotu matki do pracy. I cóż z tego – skoro mężczyźni dotychczas i tak nie korzystali ze swoich uprawnień. Przepisy dające ojcom możliwość zaangażowania się w opiekę nad dzieckiem już od jakiegoś czasu w Polsce są. Tylko połowa (55 proc.) uprawnionych do tego mężczyzn skorzystała w 2021 roku z prawa do urlopu ojcowskiego – 2-tygodniowego i w pełni płatnego1.
- Mamy wydłużenie urlopu rodzicielskiego o 9 tygodni. Tyle, że nie ma możliwości przeniesienia tej części urlopu na drugiego rodzica. Tymczasem z danych ZUS wynika, że zaledwie 1 proc. uprawionych do tego mężczyzn decyduje się na spędzenie z dzieckiem urlopu rodzicielskiego1. Jeśli więc dodatkowych 9 tygodni nie wykorzysta ojciec, nie skorzysta z nich również matka. A nawet jeśli ojcowie pójdą na urlop – czy kobiety w tym czasie faktycznie rozpoczną aktywność zawodową?
- Mamy ochronę przed zwolnieniem – tyle tylko, że wyłącznie w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego, a kiedy mama wróci z urlopu do pracy może dowiedzieć się, że jej stanowisko zostało niestety zlikwidowane.
Podsumowując, zmiany w Kodeksie Pracy wyglądają trochę tak, jakby próbowano naprawić przeciekający dach, ale zamiast naprawić dziury (w tym wypadku uszczelnić niektóre przepisy), po prostu pomalowano sufit na nowo.
Najważniejsze informacje dotyczące zmian w Kodeksie Pracy:
– Wnioski można dodatkowo składać w wersji elektronicznej.
– Dodatkowe 5 dni urlopu opiekuńczego w ciągu 1 roku kalendarzowego.
– Każdemu z rodziców przysługuje urlop rodzicielski do 9 tygodni, ale prawa tego nie będzie można przenieść na drugiego z rodziców.
– Do 8. rż. dziecka nie można zatrudniać pracownika w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanym czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy.
– Do 8. rż. dziecka pracownik ma prawo wnioskować o „elastyczną organizację pracy”.
Referencje:
- Barker, G., Garg, A., Heilman, B., van der Gaag, N. i Mehaffey, R. (2021). Raport „Ojcostwo na świecie 2021. Rozwiązania systemowe mające na celu osiąganie prawdziwej równości w wykonywaniu pracy opiekuńczej”
