
Czy w różnych grupach Medyczek i Medyków problemy ze zdrowiem psychicznym wyglądają podobnie? A może niektóre grupy mają zupełnie inne problemy? Odpowiedzi przedstawiamy w III części raportu nt. zdrowia psychicznego.
To już ostatnia część raportu o zdrowiu psychicznym polskich Medyków i Medyczek. Przed lekturą tej części zalecamy przeczytanie poprzednich części badania. W części pierwszej omawiamy ogólne wnioski i tłumaczymy metodologię, a w części drugiej przyglądamy się kondycji psychicznej studentów kierunków medycznych.
Poniżej przedstawiamy analizę różnic w wynikach między płciami, a także pomiędzy poszczególnymi zawodami medycznymi.
Różnice pomiędzy płciami
W poniższej analizie pod uwagę wzięto wyniki 1614 osób (1484 kobiety oraz 130 mężczyzn) pracujących w zawodach medycznych lub pracujących i studiujących jednocześnie.
W formularzu, do oceny ogólnego stanu zdrowia psychicznego, zastosowano test SRQ-20 (test pozwalający na holistyczną ocenę stanu psychicznego; omówienie testu znajduje się w I części raportu). W kwestionariuszu kobiety osiągnęły wyższe wyniki (średnia = 10.1 ± 4.9) niż mężczyźni (średnia = 9.1 ± 5.3). Test t-Studenta potwierdził, że różnica ta jest istotna statystycznie (p = 0.035). Warto przy tym zaznaczyć, że wynik równy lub większy niż 8 punktów może wskazywać na trudności psychiczne, co w badaniu dotyczyło obu badanych płci.
I. Porównanie płci w zakresie odpowiedzi udzielanych w SRQ-20:
Na pytania:
Czy w ciągu ostatnich 30 dni…
- Czuł/-a się Pan/-i zdenerwowany/-a, napięty/-a lub zmartwiony/-a?
Twierdząco odpowiedziało 91.9% (n=1365) badanych kobiet i 88.4% (n=115 ) mężczyzn wykonujących zawody medyczne.
- Czy w ciągu ostatnich 30 dni czuł/-a się Pan/-i smutny/-a, nieszczęśliwy/-a?
Twierdząco odpowiadały równie często kobiety co mężczyźni (po 73%)
- Czy miał/-a Pan/Pani poczucie, że gorzej wykonuje swoje codzienne obowiązki w domu i w pracy?
Twierdząco odpowiedziało 60.1% (n=892) badanych kobiet i 50% (n=65) mężczyzn wykonujących zawody medyczne.
- Na pytanie czy w Pana/-i głowie pojawiły się myśli o zakończeniu swojego życia?
Twierdząco odpowiedziało 14% (n=209) kobiet i 17% (n=23) mężczyzn.
Małgorzata Kaczmarek: Zwróćmy uwagę, że deklaratywnie to więcej kobiet doświadcza napięcia, smutku lub obniżonego poczucia własnej wartości. Może to wynikać z lepszych kompetencji w zakresie rozpoznawania i nazywania swoich odczuć, jak również większego przyzwolenia na ich doświadczanie i dzielenie się nimi. Z raportu wynika z kolei, że to mężczyźni częściej miewają myśli o charakterze rezygnacyjnym lub samobójczym. Warto tutaj wspomnieć, że w ogólnej populacji to mężczyźni częściej podejmują skuteczne próby samobójcze.

W badaniu udział wzięło 1614 osób (1484 kobiety i 130 mężczyzn).
II. Czynniki wpływające na wyniki SRQ-20, różnice względem płci
W analizie poszczególnych stresorów (występujących w środowisku pracy i na studiach) i opisanych w III części formularza oraz ich korelacji z wynikiem SRQ-20 dokonano podziału względem płci. Wyniki analizy przedstawiono poniżej.
1. Relacje w pracy
1.1 Relacje z przełożonymi
- Jedynie ⅓ kobiet i mężczyzn zgłaszała otrzymywanie wsparcia od przełożonych, odsetek był podobny dla obu płci i wynosił odpowiednio (odpowiedzi “raczej tak” i “zdecydowanie tak”) 38.7% (n= 568) dla kobiet i 36.9% (n=48) dla mężczyzn.
- Na wyrozumiałość w sytuacjach kryzysowych mógł liczyć podobny odsetek osób; 49.7% kobiet (n=729) i 55.4% mężczyzn (n=72); brak istotności statystycznych w teście t-Studenta (t = −0.275, p = 0.3).
- Podobny odsetek osób odczuwał ograniczania rozwoju przez przełożonych 25.5% kobiet (n=374) i 20.8% mężczyzn (n=27) (t = 0.719, p = 0.4).
- Podobnie zgłaszano odczucie stresu w relacji z przełożonymi; 37.5% kobiet (n=551) oraz 40% mężczyzn (n=52) (t = −0.229, p = 0.819)
1.2 Relacje ze współpracownikami
- Podobna ilość osób wykonujących zawody medyczne zgłaszała wsparcie ze strony współpracowników; 57.9% kobiet (n=849) oraz 61.5% mężczyzn (n=80). Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic (t = 0.052, p =0.959).
- Kobiety statystycznie częściej zgłaszały poczucie konkurencji ze współpracownikami 30.2% (n=443) w porównaniu do 22.3% mężczyzn (n=30) (t = 3.502, p <0.001).
1.3 Satysfakcja zawodowa i balans pracy z życiem prywatnym
- Podobny odsetek osób zgłaszał odczucie satysfakcji z pracy 63.7% kobiet (n=934) oraz 60.8% mężczyzn (n=79). Brak istotnych różnic między płciami (t = 1.420, p = 0.1).
- Więcej kobiet zgłaszało poczucie zachowania równowagi między pracą a czasem wolnym, jednak odsetek w obu grupach był niski; zgłaszało go 28.5% kobiet (n=419) oraz 23.1% mężczyzn (n=30). Stwierdzono istotną statystycznie różnicę (t = 2.460, p = 0.015).
Małgorzata Kaczmarek: Medycy i Medyczki mogą doświadczać chronicznego stresu, zmęczenia i trudności emocjonalnych ze względu na wymagania zawodowe, odpowiedzialność i praktycznie codzienny kontakt z cierpieniem. W przypadku kobiet dodatkowym obciążeniem jest często konieczność godzenia obowiązków zawodowych z obowiązkami domowymi i rodzinnymi.
2. Przemoc w miejscu pracy
2.1 Doświadczenia przemocy
- Aż ⅓ osób wykonujących zawody medyczne doświadczyła przemocy ze strony pacjentów. Doświadczenie przemocy zgłaszało 31.9% kobiet (n=467) oraz 35.4% mężczyzn (n=46).
- Podobna ilość osób doświadczyła przemocy ze strony współpracowników (18.7%) (n=274) kobiet i 17.7% mężczyzn (n=23) oraz ze strony przełożonych (ok. 21% kobiet i mężczyzn).
- Zgłaszana przemoc to przede wszystkim przemoc słowna, wskazana przez 53.5% kobiet (n=784) oraz 57.7% mężczyzn (n=75).
- Z przemocą fizyczną częściej spotykali się mężczyźni – 18.5% (n=24) oraz 10.8% kobiet (n=158). Wyniki nie były jednak istotne statystycznie.
2.2 Dyskryminacja z uwagi na płeć i seksizm
- Kobiety częściej zgłaszały doświadczanie dyskryminacji związanej z płcią.
- Na pytanie czy kierowane były do Pana/-i słowa odnoszące się do płci? Aż 56.4% kobiet (n=882) odpowiedziało “raczej tak” i “zdecydowanie tak”, w porównaniu do 28.2% mężczyzn (n=34). Różnice były istotne statystycznie (t = 8.261, p < 0.001).
- Podobnie wysoki był odsetek osób u których komentowano wygląd lub ubiór; zgłaszało go 45.2% kobiet (n=622) oraz 29.2% (n=38) mężczyzn. Różnice były istotne statystycznie (t = 4.571, p < 0.001).
- Infantylizujące określenia usłyszało 43.7% kobiet (n=706) oraz 34.6% mężczyzn (n=45) (t = 2.464, p = 0.015).
- Uciążliwych pytań o plany rodzicielskie doświadczyło 41.3% (n=555) kobiet oraz 22.3% mężczyzn (n=29) (t = 5.551, p < 0.001).
Małgorzata Kaczmarek: Kobiety w zawodach medycznych częściej doświadczają dyskryminacji i objawów seksizmu, co ma istotny wpływ na ich samopoczucie i kondycję psychiczną. Komentarze dotyczące płci, wyglądu czy pytania o plany rodzicielskie mogą wywoływać poczucie bezsilności lub wpływać na obniżenie poczucia własnej wartości także w kontekście zawodowym. Otrzymane wyniki wskazują, że wsparcie psychologiczne w zawodach medycznych powinno uwzględniać również kwestie związane z równouprawnieniem w pracy oraz przeciwdziałaniem dyskryminacji, a także rozwijaniem strategii radzenia sobie z tymi wyzwaniami.
3. Stabilność finansowa
Odnośnie percepcji stabilności finansowej, więcej kobiet zgłaszało w związku z nią niepokój – 37.7% (n=645) w porównaniu do 33.1% mężczyzn (n=43) (t = 136.670 p = 0.005), jednak różnice nie były istotne statystycznie, p = 0.08.
III Pomoc psychologiczna:
Około połowa Medyczek i Medyków biorących udział w badaniu deklarowała korzystanie z profesjonalnej pomocy psychologicznej – dotyczyło to 57.2% kobiet i 48.4% mężczyzn. Ankietowani z podobną częstością korzystali z wizyt u psychiatry, psychoterapeuty czy psychologa. Większość korzystała z pomocy więcej niż jednego specjalisty. Zazwyczaj główną przyczyną konsultacji było doświadczenie kryzysu zdrowia psychicznego (65% kobiet i mężczyzn) oraz objawy wpływające na życie prywatne (54.8% kobiet i 65.1% mężczyzn). Namówienie na konsultację przez bliskie osoby wskazywało 30.1% mężczyzn i 18.2% kobiet wykonujących zawody medyczne. Rzadko powodem konsultacji była sugestia konieczności otrzymania wsparcia przez współpracowników (< 5% ankietowanych).

Julia Pankiewicz: Wyniki przeprowadzonego badania są zatrważające, a także napawające dumą i nadzieją jednocześnie. Wskazują, że około połowa Medyków i Medyczek rozumie kryzys psychiczny jako bezpośrednie zagrożenie dla ich zdrowia i jakości życia. Cieszy niewielka różnica statystyczna między kobietami a mężczyznami. I choć mężczyźni, aby zgłosić się do specjalisty, musieli być nakłaniani przez osoby bliskie, to w efekcie widać pokoleniową różnicę w szukaniu wsparcia na zewnątrz przez osoby płci męskiej.

Różnice pomiędzy zawodami medycznymi
Do badania zaproszeni zostali przedstawiciele wszystkich zawodów medycznych. Najliczniejszymi grupami byli: lekarki/lekarze (n=852), pielęgniarki/pielęgniarze (n = 486) oraz położne/położni (n = 112).
I. Analiza różnic pomiędzy odpowiedziami w teście SRQ-20 w różnych grupach zawodowych
W teście SRQ-20 każdy z zawodów medycznych osiągnął średni wynik wyższy niż 8 punktów, co wskazuje na to, że ankietowani przedstawiciele wszystkich zawodów medycznych zmagają się z trudnościami psychicznymi. Jednocześnie nie stwierdzono istotności statystycznej w analizie wyników pomiędzy poszczególnymi grupami zawodowymi.

W powyższej tabeli n = 1591, ponieważ z analizy wykluczono osoby podające więcej niż 1 zawód medyczny oraz zawody o liczebności niższej niż 15 osób
Na pytanie:
Czy w ciągu ostatnich 30 dni…
- Czuł/-a się Pan/-i zdenerwowany/-a, napięty/-a lub zmartwiony/-a?
– 92.1% (n=1963) % ankietowanych odpowiedziało na to pytanie twierdząco.
– Zawodem z najwyższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a farmaceuta/-ka – 93.9% (n=31).
– Zawodem z najniższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a fizjoterapeuta/-ka – 88.2% (n=30).
- Miał/-a Pan/-i problem z jasnym formułowaniem swoich myśli?
– Twierdząco odpowiedziało 58% (n=1237) ankietowanych.
– Zawodami z najwyższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a fizjoterapeuta/-ka 64.7% (n=22) oraz pielęgniarz/-rka 62.3% (n=303).
– Zawodem z najniższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a farmaceuta/-ka 51.5% (n=17).
- Czuł/-a się Pan/-i smutny/-a, nieszczęśliwy/-a?
– Odpowiedzi twierdzącej udzieliło 74.3% (n=1584) ankietowanych.
– Zawodem z najwyższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a farmaceuta/-ka 81.8% (n=27).
– Zawodem z najniższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a fizjoterapeuta/-ka 64.7% (n=22).
- Trudniej było Panu/-i odczuwać radość z codziennych aktywności?
– Twierdząco odpowiedziało 55.1% (n=1175) respondentów.
– Zawodem z najwyższym procentem odpowiedzi twierdzących (> 60%) był/-a pielęgniarz/-rka 60.7% (n=295).
– Zawodem z najniższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a farmaceuta/-ka 45.5% (n=15).
- Podejmowanie decyzji przychodziło Panu/-i z większym trudem niż dotychczas?
– Odpowiedzi twierdzącej na to pytanie udzieliło 41.2% (n=878) respondentów.
– Zawodem z najwyższym procentem odpowiedzi twierdzących był/a położny/a 44.6% (n=50).
– Zawodem z najniższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a elektroradiolog/-żka – (33.9%)
- Miał/-a Pan/-i poczucie, że gorzej wykonuje swoje codzienne obowiązki w domu i w pracy?
– 59% (n=1261) ankietowanych odpowiedziało na to pytanie twierdząco.
– Zawodem z najwyższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a farmaceuta/-ka – 66.7% (n=22).
– Zawodem z najniższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a położny/-a – 56.2% (n=63).
- Miał/-a Pan/-i poczucie, że jest bezwartościowy/-a?
– 46.5% (n=993) % respondentów odpowiedziało twierdząco na to pytanie.
– Zawodami z najwyższym procentem odpowiedzi twierdzących (> 50%) byli/-ły elektroradiolodzy/-żki 58.5%, (n=38) oraz farmaceuci/-tki 51.5% (n=17).
– Zawodem z najniższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a fizjoterapeuta/-ka 41.2% (n=14).
- W Pana/-i głowie pojawiły się myśli o zakończeniu swojego życia?
– Średnio 15.2% (n=323) ankietowanych odpowiedziało twierdząco na pytanie dotyczące obecności myśli samobójczych.
– Zawodem z najwyższym poziomem odpowiedzi twierdzących był/-a farmaceuta/-ka 21.2% (n=7).
– Zawodem z najniższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a fizjoterapeuta/-ka 2.9% (n=1).
Małgorzata Kaczmarek: Wnioski wskazują na specyficzne różnice w zdrowiu psychicznym pomiędzy różnymi zawodami medycznymi. Farmaceuci/-tki, pielęgniarze/ -rki oraz lekarze/-ki wykazali wyższe wyniki w skalach określających poziom napięcia, pogorszenia nastroju, obniżenia koncentracji uwagi, jak również jakości wykonywanych zadań, podczas gdy fizjoterapeuci/-tki wykazali niższy poziom takich trudności. Warto zwrócić uwagę, że farmaceuci/-tki oraz pielęgniarze/-ki częściej borykają się z trudnościami emocjonalnymi, co może wynikać z intensywnego kontaktu z pacjentami, odpowiedzialności, pracy zmianowej i wymagającej pracy w systemie opieki zdrowotnej.
II. Analiza korzystania ze wsparcia specjalistów zdrowia psychicznego w różnych grupach zawodowych
Badaniu poddany został również fakt korzystania z pomocy specjalistów zdrowia psychicznego. Analizowano motywacje badanych, ich oczekiwania, formę udzielonego wsparcia oraz powody odrzucania tego typu pomocy. Postanowiono również porównać, jak sytuacja ta wygląda pomiędzy poszczególnymi zawodami medycznymi.
Czy kiedykolwiek korzystał Pan/-i z pomocy specjalisty/-ki zdrowia psychicznego?
– 56.3% (n=1200) ankietowanych odpowiedziało twierdząco.
– Zawodem z najwyższym poziomem odpowiedzi twierdzących był/-a lekarz/-ka 64.3%, (n=548).
– Zawodem z najniższym procentem odpowiedzi twierdzących był/-a fizjoterapeuta/-ka 44.1% (n=15).
Spośród powodów, które kierowały ankietowanymi w podjęciu decyzji o zasięgnięcie pomocy psychiatry, nieuwzględnionych w narzędziu SRQ-20, ankietowani wskazali następujące przykłady:
1. Związane z zawodem medycznym:
- obowiązek wynikający z szkolenia zawodowego obejmujący lekarzy specjalizujących się w dziedzinie psychiatrii;
- mobbing w miejscu pracy;
- obciążenie psychiczne wynikające z niemożności postępowania zgodnie z własną moralnością
- zaburzenia lękowe związane z pracą;
- depresja poporodowa po ciąży utraconej – ankietowana wskazała przepracowanie jako powód niedonoszenia ciąży;
- kryzys w małżeństwie spowodowany nadmiarem pracy.
2. Związane ze studiowaniem kierunku medycznego:
- cPTSD (ang. complex post-traumatic stress disorder, złożony zespół stresu pourazowego) związane z trudnym dzieciństwem oraz studiami medycznymi.
3. Niezwiązane z wykonywaniem zawodu medycznego:
- chęć samookaleczania
- myśli samobójcze
- sytuacje rodzinne
- kryzys partnerski.
Powody niekorzystania z pomocy specjalistów zdrowia psychicznego przez ankietowanych (liczba odpowiedzi w tej sekcji n=1200):
- Nie potrzebowałem/-am takiej pomocy
62.6% (n=584) respondentów odpowiedziało przecząco na to pytanie. - Nie miałem/-am czasu
26.5% (n=247) osób z analizowanych grup zawodowych odpowiedziało twierdząco na to pytanie. - Uznałem/-am, że poradzę sobie sam/-a
57% (n=533) respondentów z każdej grupy zawodowej odpowiedziało twierdząco na to pytanie. Powyżej 50% odpowiedzi twierdzących pojawiło się w grupie zawodowej elektroradiologów/-żek (50%, n=17), pielęgniarzy/-ek (53.6%, n=142), lekarzy/-ek (54.6%, n=166) i położnych (56%, n=28). - Nie było mnie stać
Trzema grupami zawodowymi, które miały największe problemy z finansowaniem pomocy specjalistów zdrowia psychicznego byli: położni/-e (30%, n=15), elektroradiolodzy/-żki (29.4%, n=10) oraz fizjoterapeuci/-ki (15.8%, n=3). - Nie wiedziałem/-am, gdzie się zgłosić lub jakiego specjalistę wybrać
Dla 87.2% (n=813) respondentów z każdej analizowanej grupy zawodowej ankietowanych wybór specjalisty nie stanowił problemu.
Julia Pankiewicz: Specjaliści/-stki zajmujący/-e się zdrowiem psychicznym, tj. psychologowie/-żki, psychoterapeuci/-tki, psychiatrzy/-rki pracują nie od dziś. Zatem wynik wskazuje na rosnącą świadomość i otwartość na oferowane przez nich wsparcie oraz aktywne poszukiwanie specjalistów przez osoby wykonujące zawody medyczne.
- Było to dla mnie zbyt stresujące
Czterema grupami zawodowymi, dla których wybranie się do specjalisty zdrowia psychicznego było najbardziej stresujące okazały się być następujące grupy zawodowe: fizjoterapeuci/-tki (26.3%, n=5), pielęgniarze/-ki (19.3% n=51), farmaceuci/-tki (18.8% n=3) i położni/-e (18% n=9).
Anna Woda: Nasuwa się pytanie o stresory – być może, powodem jest trend panujący w grupach zawodowych dotyczący stygmatyzacji wsparcia psychologicznego lub przekonania środowiska o braku takiej potrzeby wobec wykonywanego charakteru pracy?
Małgorzata Kaczmarek: Zawody medyczne wymagają intensywnej pracy w trudnych warunkach, co może prowadzić m.in. do wypalenia zawodowego i trudności w zakresie zdrowia psychicznego. Pomocne byłoby wprowadzenie już na etapie nauki, czyli studiowania, programów lub przedmiotów z zakresu radzenia sobie z emocjami, w tym z odczuwanym napięciem i tolerowaniem dyskomfortu. Niezwykle istotne wydaje się także rozwijanie kompetencji społecznych oraz inteligencji emocjonalnej, co mogłoby przełożyć się na lepsze umiejętności w zakresie np. rozwiązywania konfliktów, stawiania granic, asertywności, przekazywania trudnych informacji, prowadzenia konstruktywnych rozmów zarówno z współpracownikami, jak i pacjentami i ich rodzinami. Zasadne jest również rozważenie wprowadzenia systematycznych programów profesjonalnego wsparcia psychoterapeutycznego w miejscu pracy, takich jak szkolenia z zakresu zarządzania emocjami, radzenia sobie ze stresem, grupy wsparcia czy możliwość konsultacji z psychoterapeutą w ramach placówki, co mogłoby znacząco poprawić kondycję psychiczną pracowników medycznych.
Zachęcamy do zapoznania się z pozostałymi częściammi badania. Klinknij przycisk poniżej!
Opracowanie części III
Treść:
- dr n. med. i n. o zdr. Małgorzata Osmola
- mgr Paulina Kukla
Wykresy i oprawa graficzna:
- lek. Weronika Sakowiec
Spodobał Ci się ten post?
Gdyby nie Wasze wsparcie, nie mogłybyśmy realizować projektów takich jak ten. Jeśli doceniacie naszą pracę, gorąco zachęcamy do wsparcia dzieła naszej Fundacji! Dziękujemy, że jesteście z nami!